من کیستم؟

ایرانی کیست؟ شاید که در وهله اول پاسخ به این سوال به نظر بسیار ساده برسد اما همین سوال به ظاهر ساده پیچیده ترین جوابها را به همراه دارد. زمانی به پاسخ این سوال نزدیک می شویم که در وهله اول به سوالی اساسی تر جواب بگوییم: کدام ایرانی؟ ایرانی معاصر؟ ایرانی 50 سال پیش؟ ایرانی 500 سال پیش؟ همه اینها ایرانی هستند اما همه با هم ناآشنا.

حسن نراقی در پاسخ به سوال اول کوشیده است که فقط و فقط نیم نگاهی به ایرانی امروز بیاندازد. وی در کتابش با عنوان جامعه شناسی خودمانی بدون اینکه علتها را بررسی کند و یا در پی یافتن راهکاری باشد تنها به این امر بسنده کرده است که ما را به خودمان بهتربشناساند. می تواند گفت که نراقی سعی کرده آینه ای در برابر مردمش باشد تا آنها تصویرشان را آنگونه که هستند ببینند و بازشناسند. اما ایرانی از نظر نراقی کیست و چه خصوصیاتی دارد؟ به طور خلاصه می توان از منظر کتاب ایرانی را اینچنین تعریف کرد:

ملت ایران با تاریخ بیگانه اند.

ملت ایران حقیقت گریز و پنهان کارند.

ملت ایران ظاهرسازند.

ملت ایران قهرمان پرست و استبداد زده اند.

ملت ایران خودمحور و برتری جو هستند.

ملت ایران بی برنامه اند.

ملت ایران ریاکار و فرصت طلبند.

ملت ایران احساساتی و شعار زده اند.

ملت ایران درباره توطئه های پشت پرده و پنهان توهم زده اند.

ملت ایران مسئولیت ناپذیرند.

ملت ایران قانون گریز و تجاوز کارند.

ملت ایران متوقع و ناراضی اند.

ملت ایران حسودند.

ملت ایران صادق نیستند.

ملت ایران ادعا می کنند که درباره همه چیز دانا و کارشناسند.

نراقی با مثالهایی ساده و روشن مدعای خود را بیان می کند و قضاوت را برعهده خواننده می گذارد. وی ادعا نمی کند که پاسخ تمام سوالات را می داند. این کتاب تنها شروعی است برای شناخت خود. برای اینکه ببینیم از کجا باید حرکت خود را آغاز کنیم در اولین گام باید ببینیم که کجا ایستاده ایم. پس از خودآگاهی دیگرانی از پی خواهند آمد که به پاسخ دادن به دیگر سوالات خواهند پرداخت.

از نظر نراقی فرافکنی و انداختن تقصیر بر دوش کشور و دولت و قانون و روزگار و کشورهای خارجی چیزی جز بی مسئولیتی نیست. وی می گوید:

"اگر صد بار حکومتت را از بیخ و بن عوض کنی، اگر تمامی دشمنان فرضی و حقیقی خارجی ات را از روی زمین محوکنی، اگر تمامی افلاک و سماوات را به خدمت درآوری، تا ریشه ی مشکل را در خودمان خشک نکنیم، تمامی این عوامل احتمالا مسکنهایی خواهند بود و درد بعد از مدتی به نحو و شکل دیگری باز هم گریبانت را خواهد گرفت."

جامعه شناسی خودمانی کتابی است کم حجم و مناسب برای هدیه دادن به کسانی که .... دوستشان داریم.